بررسی و مقایسه مبارزه و اقسام آن در تذکره الاولیاء و شاهنامه

موضوع مبارزه، در عرفان و حماسه، به عنوان دو دنیای به ظاهر متفاوت اما تا حدودی شبیه به هم، مطرح است. در واقع مبارزه، یکی از زمینه های مشترک در این دو نوع ادبی و حلقه پیوند آن ها به شمار می رود. جایگاه مبارزه در شاهنامه به عنوان یک اثر برگزیده حماسی و تذکر? الاولیاء به عنوان یکی از بهترین نمونه های شرح احوال عارفان، به روشنی مشهود است تا آن جا که مبارزه میان خیر و شر، خوبی و بدی، نیک سیرتی و بد طینتی، موضوع و محور اصلی وقایع شاهنامه و تذکر? الاولیاء به شمار می رود. با آن که در نگاه نخست به نظر می رسد، مبارزه با نفس، اصلی ترین قسم مبارزه در تذکر?-الاولیاء است، امّا نمونه هایی از دیگر اقسام مبارزه یعنی مبارزه با شیطان و مبارزه با دشمنان نیز در شرح حال عارفان تذکر?-الاولیاء دیده می شود. همچنین در شاهنامه به عنوان یک اثر حماسی، ابتدا ذهن خواننده به سوی مبارزه با دشمنان ظاهری کشیده می شود؛ حال آن که پهلوان حماسی تا از نبرد درون سربلند بیرون نیاید، توان رویارویی با دشمن بیرونی را ندارد. یکی از مسائل بارز در مبارزه های عارفان، وجود کرامت است. با توجه به این که «کرامت » در عرفان، انجام کاری است شگفت انگیز که با ترازوی خرد و دانش آدمی سنجیده نمی شود، می توان اعمال خارق العاده پهلوانان شاهنامه را از این نظر نیز بررسی کرد. این اعمال چه در عالم واقع به ظهور رسیده باشد و چه آن را برخاسته از ذهن شاعرانه فردوسی بدانیم به هیچ روی نمی توان تأثیر عنصر بلاغی بزرگ نمایی را در انتساب این اعمال به پهلوانان انکار کرد. همچنین فضای مبارزه-های عارفان با نفس، شیطان و دشمنان در آثار عرفانی به ویژه تذکر? الاولیاء نیز با اعمال خارق العاده آمیخته شده که انجام آن نوعی کرامت به شمار می آید. انتساب این کرامت ها در تذکر? الاولیاء نیز به یاری بزرگ نمایی صورت پذیرفته است. در این پژوهش، کوشش شده است ضمن بررسی اقسام، مقدمات و ابزار مبارزه در شاهنامه و تذکر? الاولیاء و مقایسه آن ها با یکدیگر، جایگاه عنصر بزرگ نمایی، در انتساب اعمال خارق العاده به پهلوانان و انجام کرامت های عارفان، در جریان اقسام مبارزه در این دو اثر تبیین گردد.